Các loại chứng khoán phái sinh ở Việt Nam - Những vấn đề quan trọng cần lưu ý

Các loại chứng khoán phái sinh ở Việt Nam có gì hấp dẫn? Những đặc điểm và các vấn đề nổi bật cần lưu ý của CKPS là gì? Hãy cùng chúng tôi đi tìm câu trả lời qua bài viết dưới đây.

1. Chứng khoán phái sinh là gì?

1.1.  Khái niệm chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh (CKPS) là công cụ tài chính mà giá trị của chúng phụ thuộc vào giá của một tài sản cơ sở, nhằm mục tiêu khác nhau như phân tán rủi ro, bảo vệ lợi nhuận và tạo lợi nhuận...

CKPS có dạng hợp đồng tài chính, quy định quyền lợi và/hoặc nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng đối với việc thanh toán và/hoặc chuyển giao tài sản cơ sở với một mức giá được thỏa thuận trước vào một thời điểm nhất định trong tương lai.

Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh có thể là hàng hóa như nông sản, kim loại... hoặc công cụ tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, lãi suất...

Chứng khoán phái sinh bao gồm 4 loại chính:

• Hợp đồng kỳ hạn.
• Hợp đồng tương lai.
• Hợp đồng quyền chọn.
• Hợp đồng hoán đổi.

Trong đó, hợp đồng tương lai sẽ là sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được niêm yết và giao dịch trên thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam.

1.2. Định nghĩa các loại chứng khoán phái sinh

Để hiểu rõ hơn về định nghĩa của các loại hợp đồng chứng khoán phái sinh và đặc điểm của từng loại, chúng ta sẽ cùng theo dõi bảng mô tả dưới đây:

2. Các loại chứng khoán phái sinh ở Việt Nam

Thị trường chứng khoán phái sinh là một thị trường còn khá mới lạ đối với các nhà đầu tư tại Việt Nam. Tính đến tháng 10/2018, ở thị trường Việt Nam mới chỉ có sản phẩm triển khai HĐTL chỉ số VN30 là được chuẩn hoá thành sản phẩm. Vậy HĐTL có ưu điểm gì đối với TTCKPS?

2.1. Sản phẩm CKPS đã được niêm yết và giao dịch trên thị trường CKPS Việt Nam

Tại thời điểm thị trường chứng khoán phái sinh chính thức vận hành, HĐTL chỉ số cổ phiếu VN30 đã được lựa chọn là sản phẩm phái sinh đầu tiên cho HĐTL.

Chỉ số VN30 là:

• Chỉ số đại diện cho 30 cổ phiếu niêm yết trên sàn HOSE, có vốn hóa thị trường và thanh khoản cao nhất cùng các yếu tố kỹ thuật khác, chiếm 80% tổng giá trị vốn hóa và 60% tổng giá trị giao dịch toàn thị trường.
• Được điều chỉnh để tính toán dựa trên tỷ lệ cổ phiếu lưu hành tự do có điều chỉnh, đồng thời có giới hạn quy mô vốn hóa tối đa (10%) của mỗi cổ phiếu trong rổ.

Bảng thông số dưới đây sẽ mô tả các tiêu chí cần biết khi tham gia giao dịch đối với một HĐTL VN30:

Ưu điểm HĐTL chỉ số VN30:

• Công khai minh bạch: HĐTL hoạt động trong khuôn khổ pháp lý, đầy đủ các quy chế quy trình đảm bảo cho việc niêm yết, giao dịch, bù trừ thanh khoản. Chính động thái này giúp đảm bảo thị trường có thể hoạt động một cách công khai, minh bạch và an toàn.
• Giao dịch dễ dàng, thuận tiện, cho phép giao dịch T0: Giao dịch HĐTL tương tự như giao dịch cổ phiếu. Nhà đầu tư dự đoán thị trường tăng điểm, sẽ đặt lệnh mua để mở vị thế mua hợp đồng tương lai, khi thị trường tăng đúng như kỳ vọng, nhà đầu tư sẽ có được lợi nhuận. Ngược lại, nhà đầu tư có thể mở vị thế bán hợp đồng tương lai để kiếm lời trong thị trường giảm điểm.
• Cơ hội kiếm lời khi TTCK  giảm điểm: Nhà đầu tư có thể tham gia vào vị thế bán hợp đồng tương lai bất kỳ lúc nào với điều kiện duy nhất cần đáp ứng là nộp đủ số lượng ký quỹ yêu cầu trước khi tham gia hợp đồng. Khi chỉ số giảm đúng như dự đoán, nhà đầu tư sẽ có được lợi nhuận từ giao dịch bán hợp đồng tương lai của mình.
• Đòn bẩy cao mà không mất phí vay Margin: Sự hấp dẫn chủ yếu của phái sinh nằm ở mức sinh lời rất cao (do tỷ lệ đòn bẩy cao).
  • Đối với HĐTL, nhà đầu tư chỉ cần ký quỷ một phần hợp đồng, vì vậy mà HĐTL sẽ mang lại cho nhà đầu tư mức đòn bẩy rất cao, khiến cho số lãi nhận được có thể lớn hơn nhiều so với đầu tư vào cổ phiếu.
  • Tuy nhiên, nếu thị trường đi ngược lại với dự đoán của nhà đầu tư, sẽ gây ra tổn thất và thiệt hại. Chính vì thế, nhà đầu tư cần theo dõi thị trường chặt chẽ khi đã nắm giữ hợp đồng tương lai.

2.2. Sản phẩm đang triển khai - HĐTL trên trái phiếu chính phủ

HĐTL trái phiếu chính phủ (TPCP) là loại hợp đồng tương lai có tài sản cơ sở là một trái phiếu chính phủ. Tương tự như các loại hợp đồng tương lai khác, hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ là công cụ được giao dịch trên một sở giao dịch tập trung với những điều khoản chuẩn hóa. Các yếu tố chuẩn hóa đó về cơ bản được nêu chi tiết trong bản mô tả đặc tính của hợp đồng.

Được biết, đối với HĐTL TPCP, Bộ Tài chính đã trình Chính phủ cần thêm một khoảng thời gian để vận hành TTCKPS ổn định trước khi chính thức triển khai sản phẩm này.

Thông số HĐTL trên trái phiếu chính phủ:

Ưu điểm của sản phẩm:

• Là một loại chứng khoán an toàn, có độ rủi ro thấp hơn so với các loại chứng khoán khác nhưng có quy mô giao dịch rất lớn và cần tính chuyên nghiệp cao.
• Thu hút được nhiều nhà đầu tư: HĐTL TPCP còn được gọi là HĐTL lãi suất dài hạn, do đó HĐTL TPCP không chỉ thu hút các ngân hàng thương mại nắm giữ, mà còn thu hút cả những nhà đầu tư trong và ngoài nước.
• Phòng ngừa rủi ro: Nhà đầu tư có thể phòng ngừa rủi ro giá trị trái phiếu bị giảm khi lãi suất tăng bằng cách bán HĐTL TPCP, nhà đầu tư có ý định mua trái phiếu nhưng lo sợ giá trái phiếu sẽ tăng cũng có thể phòng ngừa bằng cách mua HĐTL TPCP.
• Kích thích thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển.

2.3. Sản phẩm HĐTL sắp triển khai

Chỉ số HNX 30 thể hiện mức biến động giá trị của 1 rổ gồm 30 cổ phiếu.

• Đặc điểm khác biệt nhất của 30 cổ phiếu này là được lựa chọn với tiêu chí ưu tiên về tính thanh khoản của các cổ phiếu, sau đó mới tới mức vốn hóa của cổ phiếu.
• Tính thanh khoản này được đo lường bằng tỷ lệ giữa giá trị giao dịch bình quân trong 12 tháng gần nhất và mức vốn hóa tính theo lượng cổ phiếu tự do chuyển nhượng.
• Lượng cổ phiếu tự do chuyển nhượng là số lượng niêm yết trừ đi số cổ phiếu không được tự do chuyển nhượng như phần sở hữu của nhà nước, phần hạn chế chuyển nhượng của các cổ đông chiến lược (nếu có), phần sở hữu của cổ đông lớn…

Chứng quyền có bảo đảm là chứng khoán có tài sản bảo đảm do công ty chứng khoán phát hành, cho phép người sở hữu được quyền mua (chứng quyền mua) hoặc được quyền bán (chứng quyền bán) chứng khoán cơ sở cho tổ chức phát hành chứng quyền đó theo một mức giá đã được xác định trước, tại hoặc trước thời điểm đã được ấn định hoặc nhận khoản tiền chênh lệch giữa giá trị thực hiện và chứng khoán cơ sở tại thời điểm thực hiện.

Theo quy chế hướng dẫn chào bán và phòng ngừa rủi ro chứng quyền có bảo đảm, điều kiện để cổ phiếu niêm yết là chứng khoán cơ sở của chứng quyền, chứng khoán cơ sở của chứng quyền là cổ phiếu niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán tại Việt Nam đáp ứng các tiêu chí sau:

• Thuộc chỉ số VN30 hoặc HNX30 hoặc chỉ số tương đương thay thế (trong trường hợp tổ chức lại các Sở Giao dịch Chứng khoán).
• Giá trị vốn hóa hàng ngày bình quân trong 6 tháng gần nhất từ 5,000 tỷ đồng trở lên.
• Tổng khối lượng giao dịch trong 6 tháng gần nhất tối thiểu đạt 25% số lượng cổ phiếu tự do chuyển nhượng bình quân trong 6 tháng gần nhất.
• Tỷ lệ cổ phiếu tự do chuyển nhượng tại ngày chốt dữ liệu xem xét từ 20% trở lên.
• Có thời gian niêm yết từ 6 tháng trở lên tính đến thời điểm xem xét.
• Kết quả hoạt động kinh doanh của tổ chức phát hành chứng khoán cơ sở có lãi tại kỳ xem xét và không có lỗ lũy kế căn cứ trên BCTC gần thời điểm xem xét nhất.
• Không đang trong tình trạng bị cảnh báo, kiểm soát, kiểm soát đặc biệt, tạm ngừng giao dịch, không trong diện hủy niêm yết theo quy chế của Sở Giao dịch Chứng khoán.

Các loại chứng khoán phái sinh ở Việt Nam luôn là tâm điểm thu hút sự chú ý của các nguồn lực, tổ chức trong và ngoài nước. Sự ra đời của TTCKPS đã mang lại khá nhiều lợi ích cho nhà đầu tư, vừa là công cụ phòng ngừa rủi ro vừa đem lại những hiệu quả thiết thực về mặt giá trị. Vì vậy, có thể nói trong tương lai CKPS sẽ là một tiềm lực to lớn để thúc đẩy sự phát triển của kinh tế nước nhà.